Nói gần nói xa chẳng qua nói toẹt ra luôn đây là trái quách, 1 loại trái cây đặc sản của Trà Vinh, người ngoài Bắc chắc không biết nhưng ở miền Tây hầu như đứa nhỏ nào cũng biết
Mỗi sáng sớm, lũ nhóc trong xóm lại rủ nhau chạy vào những vườn nhà có trồng quách để nhặt trái. Giống như sầu riêng, quách khi chín sẽ tự rụng xuống, chứ hái từ trên cây xuống thì ăn dở tệ, vừa sượng vừa chát. Có khi nghe tiếng “bịch” ngoài vườn là tụi nhỏ đã đoán ngay: có trái rụng rồi, chạy ra nhặt liền.
Mới nhìn thấy trái này lần đầu, ai cũng có chút e dè. Trái gì đâu mà lớp vỏ thì xám đen, bên trong ruột lại sền sệt có màu tím nâu đậm, mùi nồng nặc đến lạ. Nhiều người còn hỏi: “Trái này ăn được thiệt không vậy, nhìn lo quá!”. Ấy thế mà thử rồi là ghiền, vị vừa chua chua, vừa béo béo, mùi lại thơm lạ miệng. Ai ăn được một lần là nhớ hoài không quên.
Thông thường, người miền Tây hay dùng trái quách để làm món giải khát. Chỉ cần dằm trái quách với đá, thêm chút đường nếu thích ngọt, khuấy đều lên là có ngay một ly “quách dằm” mát lạnh, vừa ngon vừa lạ. Món này ăn vào mùa nắng thì tuyệt vời, vừa giải nhiệt lại vừa giúp tiêu hóa tốt. Vị chua thanh nhẹ hòa với độ ngọt tự nhiên, cộng thêm mấy hạt giòn giòn tạo cảm giác rất thú vị.
Không chỉ ngon miệng, trái quách còn có nhiều công dụng chữa bệnh rất đáng quý. Người dân miền Tây có thói quen phơi khô những trái quách còn xanh để dùng chữa tiêu chảy. Còn trái đã chín thì lại có tác dụng ngược lại, giúp chống táo bón và điều hòa hệ tiêu hóa. Ngoài ra, lá của cây quách cũng được dùng để nấu nước uống, hỗ trợ trị viêm phế quản và làm mát cơ thể.
Trong nhiều gia đình ở miền Tây, đặc biệt là những nhà có trồng quách, thường sẽ có vài ba chai rượu quách để trong nhà. Rượu quách được xem như vị thuốc dân gian, có tác dụng cường gân cốt, bổ thận, nhuận tràng, dễ tiêu và dùng để đãi khách cũng rất được lòng người. Rượu có mùi thơm nhẹ, vị ngọt hậu, uống điều độ thì rất tốt cho sức khỏe.
Cách ngâm rượu quách cũng khá đơn giản. Người ta chọn những trái quách chín đều, vỏ không bị xước hay dập. Có thể dùng phần ruột để hòa trực tiếp với rượu, hoặc bổ trái quách ra làm nhiều miếng rồi bỏ vào bình rượu. Có người lại thích để nguyên trái, chỉ khoét vài lỗ nhỏ rồi đem ngâm. Dù làm theo cách nào, thành phẩm khi ngâm xong cũng cần đạt được độ trong, mùi thơm đặc trưng của trái quách vẫn còn nguyên vẹn thì mới gọi là đạt.
Ở vùng đồng bằng sông Cửu Long, cây quách được trồng nhiều nhất ở Trà Vinh, ngoài ra còn thấy ở Sóc Trăng và An Giang. Đặc biệt, cây quách gắn liền với đời sống của cộng đồng người Khmer, thường được trồng gần nhà để vừa lấy bóng mát, vừa để lấy quả. Cây có thân to, cao từ bảy đến tám mét, tán lá rộng, nhánh có gai, lá nhỏ màu xanh mướt. Cây càng lâu năm thì càng cho nhiều trái. Một cây trưởng thành có thể cho từ vài chục đến cả trăm trái mỗi mùa, rụng dần dần suốt nhiều tuần.
Trái quách có hình tròn, đường kính khoảng từ năm đến chín phân, vỏ ngoài màu xám sẫm, nhìn kỹ có các đốm li ti như trái dây cám. Phần cơm bên trong khi chưa chín thì có màu trắng ngà, dai và hơi chát. Đến khi chín thì cơm chuyển sang màu nâu sẫm, dẻo quánh và ngọt dịu. Nếu để lâu, phần cơm này sẽ lên men nhẹ, có mùi như mật, ăn cũng lạ miệng lắm.
Cây quách tuy không nổi bật như sầu riêng hay măng cụt, nhưng với người miền Tây, đó là cả một phần ký ức tuổi thơ. Là tiếng gọi í ới mỗi sáng trong vườn, là ly quách dằm mát lạnh giữa trưa hè, là chai rượu thơm thơm trên bàn mỗi dịp có khách. Và dù bạn là người lần đầu nếm thử hay đã quen thuộc với hương vị ấy từ nhỏ, chắc chắn trái quách sẽ để lại một ấn tượng rất riêng, rất khó quên.
