Theo Hiệp hội UT Canada, tế bào UT bắt nguồn từ tế bào bình thường nhưng mang gen đột biến do DNA bị tổn thương. Khi đó, chúng nhân lên mất kiểm soát và hình thành khối u. Nguyên nhân có thể đến từ môi trường sống, di truyền, thói quen xấu như hút thuốc, uống rượu…

Nhiều người thường thắc mắc: “Liệu tế bào ung thư sợ gì nhất, và có yếu tố nào có thể kìm hãm sự phát triển của chúng hay không?”. Thực tế, có một số nhóm yếu tố được các chuyên gia ghi nhận là có khả năng ức chế, ngăn chặn hoặc làm chậm lại sự tăng trưởng của tế bào gây ung thư. Dưới đây là những yếu tố điển hình:

1. Bỏ thuốc lá & tránh khói thuốc

• Thuốc lá là nguyên nhân số một gây ung thư phổi (chiếm trên 80% ca). Ngoài ra, nó còn liên quan tới ung thư họng, thanh quản, thực quản, bàng quang, tụy, thận…

• Ngay cả khi không hút, việc hít phải khói thuốc thụ động cũng tăng nguy cơ mắc UT, đặc biệt ở trẻ nhỏ và phụ nữ mang thai.

• Tin vui: Nếu bỏ thuốc, nguy cơ UT phổi giảm dần theo thời gian. Sau 10 năm, rủi ro giảm gần một nửa so với người vẫn hút.
  
  Vì vậy, bỏ thuốc lá và tránh xa môi trường nhiều khói thuốc là “cách đơn giản nhất” để bảo vệ cơ thể khỏi UT.

2. Tiêm vắc-xin phòng HPV & viêm gan B

• HPV (Human Papillomavirus) gây UT cổ tử cung, hầu họng, dương vật, hậu môn. WHO xác nhận tiêm HPV vaccine giúp giảm mạnh nguy cơ.

• Viêm gan B là nguyên nhân hàng đầu gây xơ gan và UT gan. Tiêm vaccine viêm gan B từ nhỏ (hoặc tiêm bổ sung ở người lớn chưa có kháng thể) giúp ngăn ngừa hiệu quả.
  
   Đây là “lá chắn” y học rất đơn giản nhưng có sức mạnh to lớn trong việc phòng UT.

3. Khám & tầm soát ung thư định kỳ

• Nguyên tắc vàng: phát hiện càng sớm, tỷ lệ chữa khỏi càng cao.

• Ví dụ:

  • UT đại trực tràng nếu phát hiện ở giai đoạn sớm có thể chữa khỏi đến 90%.

  • UT vú phát hiện qua chụp nhũ ảnh có thể được điều trị ít xâm lấn, giảm tử vong rõ rệt.

• Lịch tầm soát cơ bản:

  • Từ 45 tuổi: soi/ xét nghiệm sàng lọc đại trực tràng.

  • Nữ 40–74 tuổi: chụp nhũ ảnh định kỳ.

  • Người có yếu tố nguy cơ cao (gia đình có người mắc UT, bệnh nền) nên đi khám sớm hơn. Tầm soát giống như “đèn báo sớm”, giúp ngăn chặn ung thư từ khi nó chưa kịp phát triển.

4. Duy trì cân nặng & vận động thường xuyên

• Thừa cân, béo phì làm tăng nguy cơ nhiều loại UT: vú, đại trực tràng, nội mạc tử cung, thận, thực quản.

• Mỡ dư thừa sinh ra hormone và chất viêm mạn tính, tạo môi trường thuận lợi cho tế bào UT phát triển.

• Hoạt động thể lực (đi bộ nhanh, đạp xe, bơi, làm vườn…) ít nhất 150 phút/tuần có thể giảm nguy cơ UT vú và đại trực tràng tới 20–30%. Vận động là “thuốc miễn phí” mà ung thư rất “sợ”.

Đi bộ, chạy, đạp xe, bơi… giúp tăng miễn dịch, bảo vệ sức khỏe tổng thể. Các nghiên cứu cho thấy vận động đều đặn làm giảm nguy cơ 7 loại ung thư: ruột kết, vú, thận, nội mạc tử cung, đa u tủy, gan, u lympho.

5. Ăn uống kiểu “xanh – thô – ít chế biến”

• Chế độ ăn nhiều rau, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, đậu, hạt cung cấp chất xơ, vitamin, chất chống oxy hóa.

• Chất xơ hỗ trợ tiêu hóa, giảm viêm, duy trì hệ vi sinh đường ruột khỏe mạnh → giảm nguy cơ UT đại trực tràng.

• Các chất chống oxy hóa trung hòa gốc tự do – tác nhân gây đột biến DNA. Một đĩa rau xanh, hoa quả tươi hàng ngày chính là “khắc tinh” thầm lặng của UT.

Ăn súp lơ, tỏi, uống trà xanh

Ba thực phẩm này chứa nhiều hợp chất chống ung thư mạnh:

• Súp lơ giàu sulforaphane, carotenoid, vitamin C, flavonol… giúp giảm nguy cơ ung thư tuyến tiền liệt, vú, ruột kết, miệng.

• Tỏi có allicin, flavonoid, selen… phòng ngừa ung thư dạ dày, ruột kết, tuyến tuỵ, thực quản, vú, tuyến tiền liệt.

• Trà xanh giàu chất chống oxy hóa, trung hòa gốc tự do, giảm nguy cơ ung thư.

6. Hạn chế thịt đỏ & thịt chế biến sẵn

• Thịt chế biến (xúc xích, jambon, thịt xông khói) chứa nitrosamine, chất bảo quản và muối → làm tăng nguy cơ UT đại trực tràng.

• Thịt đỏ (bò, lợn, cừu) khi nấu ở nhiệt độ cao (rán, nướng) tạo ra hợp chất HCAs và PAHs – yếu tố gây đột biến gen.

• WHO khuyến cáo:

  • Hạn chế dưới 350–500 g thịt đỏ/tuần.

  • Giảm tối đa thịt chế biến sẵn. Nói cách khác: ung thư “rất sợ” khi chúng ta biết ăn vừa phải và chọn thay thế bằng cá, thịt trắng, đậu hạt.

7. Hạn chế rượu bia

• Rượu chuyển hóa thành acetaldehyde – chất độc gây tổn thương DNA.

• Nguy cơ UT tăng theo liều, không có ngưỡng nào “an toàn tuyệt đối”.

• Liên quan tới UT miệng, họng, thực quản, gan, vú. Uống ít nhất có thể, lý tưởng là không uống, chính là “vũ khí” chống UT.

8. Bảo vệ da khỏi tia UV

• Tia cực tím gây đột biến gen, làm tăng UT da, đặc biệt là u hắc tố ác tính.

• Biện pháp đơn giản:

  • Tránh nắng gắt 10h–16h.

  • Dùng kem chống nắng SPF ≥30.

  • Đội mũ, mặc áo dài tay, đeo kính.

• Tránh giường tắm nắng nhân tạo – đã được xếp vào nhóm “chất gây ung thư chắc chắn”. Áo chống nắng, lọ kem chống nắng – những vật tưởng chừng bình thường lại là “lá chắn” hiệu quả.

9. Giảm phơi nhiễm ô nhiễm & chất độc nghề nghiệp

• Ô nhiễm không khí ngoài trời (bụi mịn PM2.5, khí NO₂) đã được WHO xếp là chất gây ung thư.

• Amiăng, benzen, formaldehyde… thường gặp trong môi trường công nghiệp cũng làm tăng nguy cơ UT phổi, máu, da.

• Biện pháp:

  • Đeo khẩu trang khi ra ngoài trời ô nhiễm.

  • Lọc khí trong nhà.

  • Tuân thủ bảo hộ lao động trong môi trường độc hại. Không khí trong lành và môi trường an toàn là “kẻ thù” của UT.

10. Ngủ đủ giấc

Ngủ dưới 6 tiếng mỗi đêm làm tăng gần 50% nguy cơ ung thư, nhất là vú và đại trực tràng. Giấc ngủ đầy đủ giúp cơ thể điều hòa hormone, tăng miễn dịch, sửa chữa tế bào và thải độc.

Mẹo ngủ ngon: giữ lịch ngủ cố định, phòng ngủ thoáng mát, tránh caffeine buổi tối, hạn chế thiết bị điện tử trước khi ngủ, tập giãn cơ, thiền hoặc nghe nhạc nhẹ.

11.Hệ miễn dịch vững chắc

Hệ miễn dịch của cơ thể chính là “lá chắn” quan trọng nhất, giữ vai trò trung tâm trong việc kìm hãm và tiêu diệt tế bào ung thư. Khi hoạt động ổn định, hệ miễn dịch có thể nhận diện và loại bỏ những tế bào bất thường, trong đó có cả tế bào mang đặc tính ung thư. Không chỉ dừng lại ở đó, cơ chế miễn dịch còn tham gia vào quá trình chỉnh sửa những đoạn DNA bị hư hỏng, giúp ngăn chặn sự hình thành đột biến.

Mạng lưới hạch bạch huyết – một bộ phận quan trọng của hệ miễn dịch – chính là nơi sản sinh và “huấn luyện” các tế bào miễn dịch. Khi phát hiện sự xuất hiện của những tế bào có gen bất thường, hệ miễn dịch sẽ nhanh chóng phân tích, nhận diện và tiến hành loại bỏ.

Hiện nay, nhiều phương pháp điều trị ung thư hiện đại cũng dựa trên việc kích hoạt hoặc củng cố hệ miễn dịch. Ví dụ như liệu pháp miễn dịch được áp dụng để “đánh thức” khả năng tự nhiên của cơ thể, từ đó giúp tiêu diệt và ngăn chặn sự nhân lên của tế bào ung thư. Chính vì vậy, một hệ miễn dịch khỏe mạnh được xem là điều mà tế bào ung thư “sợ hãi” nhất.

12.Nhiệt độ cao

Ngoài hệ miễn dịch, nhiệt độ cao cũng là một yếu tố khiến tế bào ung thư khó tồn tại. Trong y học, người ta đã ứng dụng nguyên lý này thông qua các phương pháp điều trị như xạ trị hoặc hóa trị liều cao. Các phương pháp này làm gia tăng nhiệt độ trong khu vực cần điều trị, khiến tế bào ung thư trở nên nhạy cảm hơn, từ đó dễ bị phá hủy và tiêu diệt.

Một số nghiên cứu còn cho thấy, khi kết hợp nâng nhiệt tại vùng có khối u với các liệu pháp điều trị truyền thống, hiệu quả tiêu diệt tế bào ung thư có thể được tăng cường rõ rệt. Điều này lý giải tại sao “nhiệt độ cao” cũng được xem là một trong những nỗi e ngại của tế bào ung thư.

13. Tinh thần lạc quan 

Không chỉ yếu tố thể chất, mà yếu tố tâm lý cũng đóng vai trò quan trọng trong quá trình phòng bệnh ung thư. Theo các nghiên cứu được công bố trên chuyên trang của Thư viện Y khoa Quốc gia Hoa Kỳ, tinh thần và thái độ sống của có thể ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe.

Việc duy trì một tinh thần lạc quan giúp hỗ trợ nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ miễn dịch. Khi đó, khả năng nhận diện và tiêu diệt tế bào ung thư sẽ được cải thiện, góp phần nâng cao hiệu quả của các phương pháp y học.

Tóm lại: Những điều “ung thư sợ” thật ra rất giản dị – bỏ thuốc lá, tiêm vaccine, tầm soát sớm, ăn nhiều rau quả, vận động, ngủ nghỉ điều độ, hạn chế rượu bia, bảo vệ da và môi trường sống…. Không cần “bí kíp đắt tiền” nào, chính thói quen hàng ngày mới là chìa khóa.